OSMANLI VE YAHUDİ ETKİSİNİN HİSSEDİLDİĞİ BUDAPEŞTE
OSMANLI VE YAHUDİ ETKİSİNİN HİSSEDİLDİĞİ BUDAPEŞTE
OSMANLI VE YAHUDİ ETKİSİNİN HİSSEDİLDİĞİ BUDAPEŞTE
Orta Avrupa’nın Tuna nehri kıyısındaki en turistik ve sanatsal ÅŸehirlerinden biri olan BudapeÅŸte’yi görmeyi ne zamandır istiyordum.
Kızım Meriç Amerika’dan geçici görevle Ä°sveçre’ye gelince BudapeÅŸte’de buluÅŸmak için anlaÅŸtık. Havaalanında buluÅŸup merkezden kiraladığımız ortası avlulu tipik bir Macaristan apartmanının bir dairesine yerleÅŸir yerleÅŸmez kendimizi sokaklara attık. Evimiz Avrupa’nın en önemli Büyük Sinagog’un sokağında idi ve apartmanın altında bir koÅŸer market (radikal yahudilerin kullandıklar Musevi ÅŸeriatına uygun malzemeler) vardı.
Tipik bir Peşte sokağı
Buda ve PeÅŸte ÅŸehirlerinin birleÅŸmesiyle Macaristan’ın baÅŸÅŸehri bu adı almış. Buda daÄŸlık bir alanda PeÅŸte ise Tuna nehrinin iki kenarında düzlük bir alana yerleÅŸmiÅŸ. Buda’da bol miktarda termal su olduÄŸu için Türklerden kalma hamamlar, otellerin çok şık termal havuzları var.
OSMANLININ BUDAPEÅžTE ETKÄ°SÄ°
1525 tarihinde Osmanlı Mohaç savaşıyla Buda’yı talan ederek ele geçiriyorlar. 1686 ya kadar ÅŸehri yönetiyorlar. Pek çok hamamın yanında mevcut kiliseleri de camiye dönüştürüyorlar. O sırada bölgede iki önemli hanedan var. Macar ve Habsburg hanedanları . Buda’yı geri almak için Osmanlı ile Habsburglar savaşında ÅŸehir çok fazla hasar görüyor ve harabeye dönüyor. Kirali ve Rudas hamamları, Osmanlı mezarları ve Gül baba türbesi o zamandan kalanlar. Camileri de tekrar kiliseye döndürmüşler ancak bazılarında kıbleye bakan mihraplar kalmış.
Osmanlılardan sonra belediye, meclis binası ve bazı kiliseler inÅŸa edilmiÅŸ . Macarlar Rusya’nın desteÄŸi ile Habsburg hanedanını yenerek bölgeye hakim oluyorlar. 1867 de Macarlar ve Habsburglar anlaÅŸarak iki ÅŸehri birleÅŸtiriyorlar.
SOVYETLER BİRLİĞİ DE ACI GETİRİYOR
Macaristan önce Avusturya sonra Nazi Almanyası altında savaşa girip kaybedince topraklarının büyük bir kısmını kaybediyor ve 1945 Yalta anlaşması ile Sovyetler birliğinin kontrolüne giriyor. Ve Stalin zamanında çok eziyet ediliyor 1956 daki isyan da Sovyet tanklarıyla acımasızca bastırılıyor ve ancak 1989 yılında egemenliğini kazanıyor. Bu zulmü sembolize eden zincirlerden oluşan bir heykel şehrin en büyük caddesinde sergileniyor.
Sovyetler Birliğinin baskısını simgeleyen zincirler anıtı
Ayrıca çeÅŸitli yerlere ama özellikle köprülere asılan renk renk kilitleriyle aÅŸklarını tescillemek isteyen sevgililer bu ‘aÅŸk sembollerini’ asıyorlar. Åžehir Orta Avrupa’nın en büyük sanat ve kültür merkeziymiÅŸ. Sokaklarda yürüdükçe bu duyguyu hissetmemek mümkün deÄŸil. Pek çok müze yanında (kiliseleri saymıyorum. Zira bazı kiliselerin de giriÅŸ ücreti var.) opera, parlamento binalarını da müze gibi gezebilirsiniz. Özellikle parlamento binasında çok sıra olduÄŸu için gezmek için internetten sıra alabilirsiniz.
Zincir Köprüsü
BUDAPEŞTE KÖPRÜLERİ
Tuna nehrinin iki yanını bağlayan 5 tane köprü var. Bunlardan en eskisi 1849 yılında taş ve dökme demirden yapılan girişinde aslan başları bulunan zincir köprüsü.
BudapeÅŸte’nin ikinci en eski köprüsü olan, Margaret Köprüsü, Pest’i Margaret Adası’yla Buda’ya baÄŸlayan bu köprüde 4 Kasım 1944’te açıklanamayan bir patlama olunca yüzlerce kiÅŸi hayatını kaybetmiÅŸ.
BudapeÅŸte’nin en kısa köprüsü çevresinde bolca üniversite bulunan özgürlük köprüsünün rengi yeÅŸil.
İkinci Dünya Savaşı sırasında tahrip edildikten sonra, şehirde yeni bir tarzda yeniden inşa edilen tek köprü de Elizabeth köprüsü.
BUDAPEÅžTE’DE HAYAT
Evden çıkıp şöyle bir keşif yapalım deyince ana caddeye çıkar çıkmaz buranın en meşhur yerlerinden biri olan Newyork Palace Cafe karşımıza çıkıyor. Hemen içeri dalıyoruz. Muhteşem süslü bir bina ama öyle gideyim deyince randevun yoksa hemen hemen her yerde sıra beklemen gerekiyor.
Newyork Palace Kafe
Bu kafenin tarihi yapısı hiç bozulmamış ve inanılmaz bir şık görünümü var. Öğleden sonra olduğu için pasta ve yanında beyaz şarap içerken bir de müzik başlamasın mı? Yeme de yanında yat durumu.
Newyork Palace Kafe
Akşam yemeği yediğimiz her yerde saat 8 gibi müzik başlıyordu. Bir gece gittiğimiz yahudi lokantasında saat 8 de müzik başlamayınca ben şımardığımdan homurdanmaya bile başladım.
Lado restoranda bir yandan yemek yerken bir yandan caz dinliyorsunuz.
Ä°lk akÅŸam gittiÄŸimiz Lado kaldığımız evin sokağındaydı ve altı kiÅŸilik bir caz orkestrası müzik yapıyordu. Maziltov ve Zeller diÄŸer akÅŸam yemeklerini yediÄŸimiz lokantalardı. Sabah kahvaltısının birini yaptığımız sokağımızdaki London Society Coffe ve parlamento civarındaki öğle yemeÄŸi için gittiÄŸimiz Hungarikum Bistro da çok güzeldi. Ayrıca Gerbeaud Pastanesi‘nin iç dekarosyonu da eski ve çok güzel.
Gerbeaud Pastanesi
Bu pastane kek ve hamur işi ürünleri ile meşhur ve şu anki tarifleri de orijinale uygun yapılıyormuş. İçerisi mermer ve göz alıcı duvar kaplamalarıyla dekore edilmiş ve aynı anda 300 müşteriyi misafir edebilecek kadar geniş bir alana sahip.
Ruin Barda bulanan pek çok bardan birinin girişi
Kazinkcy caddesinde eski binalardan birinde Ruin bar diye inanılmaz keyifli bir mekan var. Bir akşam yemek sonrası oraya uğradık . geniş bir avlu çevresinde iki katlı eski bir binada ve 25-30 tane kadar değişik dekorda mekan var ve güzel müzik var. İçerisi inanılmaz kalabalıktı. Aynı sokakta geniş bir avlunun içerisinde küçük dükkanlarda yiyecek satan bir mekan daha vardı.
Gozdu Udvar Holü
Ayrıca Gozdu Udvar denen bir avlunun içinde inanılmaz dekarasyonları olan lokanta ve barlar da görülebilir.
Meriç kahvaltı edeceğimiz , yemek yiyeceğimiz çok özel yerler buluyordu. Oraya özel olan çok özel yerlerde yemeklerimizi yedik.
Kafe ve büyük mağazaların olduğu trafiğe kapalı Vaci caddesinin sonuna doğru yürürseniz çok güzel bir binada olan Merkez Pazar haline ulaşıyorsunuz.
Kapalı Pazar Binası
Zaten bu şehrin her yeri olağanüstü güzel, heykellerle süslü binalarla donatılmış. Halde her türlü yiyecek, içecek ve hediyelik eşya bulabildiğiniz gibi üst katta da lezzetli Macar yemeklerinin satıldığı ayaküstü takılabileceğiniz lokantalar var. Dönüşünüzü Tuna nehri kenarından yapabilirsiniz. Bizim kadar yürümek istemiyorsanız nehir boyunca giden 2 no.lu sarı tramvayı da kullanabilirsiniz.
BUDA BÖLGESİ
Şehrin en turistik bölgesi olan Buda kalesine iki yolla çıkabilirsiniz. Biri teleferik, ikincisi ise tepenin üç değişik yerinde duran ve in bin yapabileceğiniz siklo denen küçük arabalar. Bunları tercih etmek daha kullanışlı . yorulduysanız duraklar arası in bin ücretin içinede.
Kraliyet Sarayı
Kalenin önemli görülecek yerleri içi müze olan ve savaşlarda pek çok kez yıkılıp 2. Dünya savaşından sonra tekrar yapılan kraliyet sarayı ve bahçesinde ki Mathias çeşmesi, Mathias kilisesi . Ayrica keyifle şehri seyrederken kahve içebileceğiniz Balıkçı Tabyası, Buda kulesi gibi tepeden şehri görebileceğiniz mekanlar var.
Mathias Çeşmesi
Mathias Kilisesi
Mathias kilisesine giriş ücreti ile giriliyor.13. yy da yapılmış ancak savaşlarda yıkılmış, Osmanlı işgalinde camiye çevrilmiş ve Cizvit rahipleri 19. Yy da son barok halini veriyorlar. Macar Krallarının bir çoğunun taç giyme törenleri burada yapılmış ve kilise bir çok lahit ve hazineye de ev sahipliği yapıyor.
Balıkçı Tabyaları
BudapeÅŸte’nin en büyük kilisesi olan Szent Istvan Bazilika’nın kulesine çıkıp ÅŸehri tepeden görebilirsiniz.
Szent Istvan Bazilikası
Åžehri tepeden görmenin diÄŸer bir yolu da Gellert tepesine çıkarak olabilir. Tepeye Elizabeth köprüsünün ucundan çıkabiliyorsunuz. Ä°lk önce Macaristan’da hrıstiyanlığın yayılmasında önemli bir rolü olan aziz Gellert’in heykeli var. Biraz daha yukarı tırmanınca Gellert Tepesi‘nde bulunan ÅŸehrin her yerinden görülen Citadella ya da özgürlük heykeli 1947 yılında Macar HeykeltıraÅŸ Kisfaludi Strobl tarafından ÅŸehrin Sovyet Güçleri tarafından Nazi iÅŸgalinden kurtarılması ÅŸerefine dikilmiÅŸtir.
Özgürlük heykerli
. Heykelin bir yanında kötülüklerin ve şeytanın ezildiğini gösteren bir heykel sağ tarafta ise ilerleme ve yükselişi gösteren bir heykel var.
Komünizm dönemine ait birçok yapı tahrip edilmesine karşın bu anıta dokunulmamış. Heykelin üzerine ıslak battaniye örtülerek başında 3 gece mum yakıp dualar eden Macar halkı bu şekilde anıtın komünizmden arındığına inanmıştır.(!)
Özgürlük heykeli
Tepeden aşağıya inince mağara kilise ile karşılaşıyorsunuz. Sovyetler birliği zamanında kilise kapatılıyor ve ancak 1989 da tekrar açılıyor. Burası da giriş paralı bir dini mekan.
MaÄŸara Kiliese
İç içe geçen dua odaları son derece sade ancak bir odada inanılmaz ahşap oymalı mobilyalar var.
Mağaranın karşısında Gellert oteli ve termal havuzları var. Sauna, açık kapalı termal ve normal havuzların olduğu çok güzel mermer dekorasyonu olan bu havuzlarda sefa yapmak da pek keyifli oluyor.
Gellert Kaplıcası
BUDAPEÅžTE VE YAHUDÄ°LER
GiriÅŸ bedeli olan diÄŸer bir dini mekan da Avrupa’nın en büyük sinagogu Büyük Sinagog ya da Dohany Sinagog . Sinagog da belli saatlerde rehberlik hizmeti veriliyor.
Sinagog
Bizim rehberimizde sevimli genç bir Yahudi idi. 1859 senesinde Pest’te yaÅŸayan 30,000 kiÅŸinin 2000’e yakını Yahudi imiÅŸ. Sinagogda erkek ve kadınlar ayrı ayrı oturuyorlar. 1500 erkkek,1500 de kadın için oturma yerleri var. Yahudilerin kutsal kitabı olan Tora ön tarafta bir dolabın içinde tutuluyor ve dolabın üzerinde Musa’nın 10 emrinin ilk kelimeleri bulunuyor.
Sinagogdaki mezarlar
Avrupa’da en fazla Yahudi cemaatı Macaristandaymış. 1944 yılında Almanlar ülkeyi iÅŸgal edince daha önceden baÅŸlayan 30 bin civarındaki yahudinin katledilmesi yetmiyor, Yahudi düşmanlığı son haddine ulaşıyor ve 500 bin kiÅŸi toplama kamplarına gönderiliyor.
1939 sinogog bombalanıyor ve ahır, depo olarak kullanılıyor ancak 1991 de tekrar onarılıyor. Emre Varga isimli Yahudi olamayan bir heykeltraÅŸ Tony Curtis’in büyük bağışları ile sinogogun bahçesine ters menorayı sembolise eden söğüt dalları ÅŸeklindeki holikost heykelini yapıyor. Ãœzerlerine de ölenlerin isimleri yazılıyor.
Holiskost Heykeli
İsveç, İsviçre, Portekiz gibi tarafsız ülkelerin elçileri pek çok yahudiyi bu bizim vatandaşımızdır diyerek kurtarıyorlar. Bu ülkelerin anısına da bahçede renkli bir heykel var.
Havra bahçesine ölülerin gömülmesi yasak olmasına rağmen ölen insanlar dışarı çıkamadıkları için ve bir kere gömülen yerinden çıkarılmadığı inancından dolayı yüzlerce ölü üst üste havra bahçesine gömülüyor. Şimdi bu ölülerin isimleri bahçedeki taşların üzerine yazılmış.
Renkli Heykel
Yahudi katliamını anımsatmak için BudapeÅŸte Parlamento Binası’nın önünde, Tuna Nehri’nin kıyısı boyunca dizilmiÅŸ demir ayakkabılar yaÅŸanan vahÅŸeti gözler önüne seriyor. Yaklaşık 20.000 Yahudi, Tuna Nehri boyunca vahÅŸice katlediliyor. Kurbanlardan silah zoruyla ayakkabılarını çıkarmaları ve Tuna Nehri’ne atlamaları isteniyor.
Nehre atlayan kurbanlar, vurularak vahşice infaz ediliyorlar. Nehrin kenarında bıraktıkları ayakkabılar, erkek, kadın, çocuk, zengin, fakir yönetmen Can Togay ve heykeltraş Gyula Pauer tarafından 60 adet demir ayakkabı ile ölümsüzleştirildiler.
Buradan merkeze doğru yürürken nehir kıyısındaki sandalyelerden oluşan bir barda oturup birer kadeh şarabımız içmeyi ihmal etmedik.
KAHRAMANLAR ANITI
Son günümüzde ÅŸehrin caddelerinden yürüyerek Kahramanlar anıtını görmeye gidiyoruz. Kahramanlar Meydanı- Binyıl Anıtı Macaristan’ın bininci yılı anısına 1896 yılında dikilmeye baÅŸlanmış ancak tamamlanması zaman almıştır. Macarların Aziz ve muhterem Kral'ı Ä°stvan zamanında Hristiyanlığa geçiÅŸi tasvir edilir. Macarlar, tarihlerindeki önemli liderlerin heykellerini meydan dikerek onurlandırmışlar. Her ismin, heykelinin altında da, yaÅŸamından bir kesiti anlatan rölyefler bulunmakta.
Kahramanlar Anıtı
Arkasında parktaki kilisede bir düğün merasimi vardı. Ama esas hoş olan parkın içinde yürürken şarap festivalinin yapıldığı bir alana geldik. Macar şarapları çok ünlü. Bu festivalde de gözümüzle gördük . Onlarca üretici parkta barakalarda şaraplarını tattırıyorlar ve satıyorlardı. Meydanda satılan kadehlerden alıp masalardan birine oturduk, Bir yandan şarabımızı yudumlarken bir yandan da ortadaki platformdaki konseri izledik. Son günümüzde hoş bir sürpriz oldu.
